Hiểu Về Bệnh Còi Xương Thiếu Vitamin D

Đại cương về điều trị bệnh còi xương thiếu vitamin D

Định nghĩa còi xương thiếu vitamin D

Còi xương là bệnh loạn dưỡng xương do thiếu vitamin D hay rối loạn chuyển hoá vitamin D dẫn đến xương mềm và dễ gãy.

Bệnh còi xương do thiếu vitamin D gọi là còi xương dinh dưỡng là bệnh phổ biến ở trẻ em nhất là ở các nước đang phát triển. Trên thế giới có 40 – 50% dân số thiếu viatmin D. 

Bệnh còi xương dinh dưỡng ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển thể chất của trẻ, làm tăng tần suất mắc các bệnh nhiễm khuẩn đặc biệt là nhiễm khuẩn đường hô hấp.

Chuyển hoá vitamin D trong cơ thể

Vitamin D là vitamin tan trong dầu, thực chất là một loại hocmon hay kích thích tố. Vitamin D được hấp thụ ở ruột non nhờ tác dụng của acid mật hay tiền vitamin D (Dehydrocholesterol) ở da. Dưới tác dụng của tia cực tím trong ánh sáng mặt trời chuyển thành vitamin D₃ (cholecalciferol). Các tế bào mỡ vận chuyển Cholecalciferol vào hệ thống tuần hoàn đến gan và sẽ qua hai giai đoạn chuyển hoá.

Giai đoạn 1: Cholecalciferol trải qua quá trình chuyển hoá và sản sinh ra 25(OH)D₃ hay 25-hydroxyvitamin D nhờ men 25-hydroxylaze. Quá trình này xảy ra tại các microsome của tế bào gan. Một số thuốc chống co giật như phenobarbital kìm hãm quá trình hydroxy hoá của viatmin D ở gan. Khi dùng thuốc này lâu có thể gây ra biến đổi hệ xương giống như bệnh còi xương.

Giai đoạn 2: 25(OH)D₃ được vận chuyển đến thận và chuyển hoá thành 1α25-hydroxyvitamin D (thường viết tắt là 1,25(OH)₂D₃) nhờ men 1,α-hydroxylaza của ti lạp thể ở liên bào ống thận. 1,25(OH)₂D₃ là chất chuyển hoá cuối cùng của viatmin D.

Mỗi lần bạn xem Q.C là một lần bạn tri ân tác giả!

Vai trò của vitamin D với cơ thể

Cần cho hệ xương và răng: vì nó điều chỉnh hấp thu Canxi, Phospho từ thức ăn. Nó làm tăng tổng hợp protein gắn với Canxi nên tăng hấp thu Canxi ở ruột và huy động Canxi từ xương vào máu. Vitamin D điều hoà nồng độ Canxi và Phospho máu. Khi nồng độ những chất khoáng này trong máu giảm, cơ thể sản xuất hocmon PTH , PTH kích thích hoạt tính men 1,α-hydroxylaza ở thận là tăng tổng hợp 1,25-(OH)2-D làm giải phóng Canxi và Phospho từ xương kết quả là xương mềm xốp và dễ gãy. Thiếu vitamin D làm giảm hấp thu Canxi ở ruột từ thức ăn xuống 30, 40% đến 10, 15%…

Cốt hoá răng: tham gia vào độ chắc cho răng của con người.

Chức năng khác: điều hoà chức năng một số gen, ảnh hưởng đến hệ miễn dịch, phát triển hệ sinh sản và da ở nữ giới.

Nguồn cung cấp vitamin D

Cơ thể được cung cấp vitamin D từ hai nguồn chính:

Nguồn vitamin D nội sinh

Do các tiền vitamin D (Dehydrocholesterol) ở trong da, dưới tác dụng của tia cực tím trong ánh sáng mặt trời chuyển thành vitamin D₃ (cholecalciferol). Sự tổng hợp này phụ thuộc vào khí hậu, sự chiếu sáng, màu da. Đây là nguồn cung cấp vitamin D chính của cơ thể (chiếm 80% nhu cầu vitamin D của cơ thể). Nếu cơ thể tiếp xúc đủ với ánh sáng, cơ thể tổng hợp được 400 – 800UI D₃. Sự tổng hợp vitamin D là 18UI/cm² da/ngày.

Mùa hè chỉ cần phơi nắng 10 – 30 phút cơ thể sản xuất trung bình 20.000UI vitamin D (dao động từ 10.000 – 50.000UI). Dù phơi nắng nhiều giờ và mức sản xuất viatmin D > 50.000UI thì da vẫn có khả năng đào thải số lượng không cần thiết nên chưa có ai bị ngộ độc viatmin D do tắm nắng.

Nguồn vitamin D ngoại sinh

Nguồn gốc vitamin D ngoại sinh là từ thức ăn.

Vitamin D nguồn gốc động vật (vitamin D₃): có nhiều trong gan cá, trứng sữa, và nồng độ thấp ở cá nước mặn.

• 1 lít sữa mẹ có 40UI D₃.

• 1 lít sữa bò có 20UI D₃.

• 1 qua rtrứng có 130UI D₃.

Vitamin D nguồn gốc thực vật (vitamin D2 ergocalciferol) có nhiều trong các loại nấm (ezgosterol dưới tác dụng của tia cực tím chuyển thành ezgocalciferol). 

Cá và nấm có hàm lượng 400 – 500UI vitamin D tuỳ vào lượng ăn uống.

Nhu cầu vitamin D của cơ thể

• Nhu cầu vitamin D phụ thuộc vào tuổi và chế độ dinh dưỡng cũng như giai đoạn phát triển hoặc mắc bệnh cấp – mãn tính.

• Trẻ dưới 15 tuổi: 400UI/ngày.

• Người lớn: 400UI/ngày.

• Phụ nữ có thai hoặc cho con bú tăng thêm 1000UI/ngày.

Mỗi lần bạn xem Q.C là một lần bạn tri ân tác giả!

Nguyên nhân của còi xương thiếu vitamin D 

Nguyên nhân của còi xương là thiếu hụt vitamin D, Canxi và Phospho. Có 3 nguyên nhân thường gặp đó là còi xương dinh dưỡng, còi xương đái tháo phosphate, còi xương thận.

Còi xương dinh dưỡng là nguyên nhân chủ yếu ở trẻ em. Còi xương này gây ra bởi sự thiếu vitamin D do các nguyên nhân sau:

Thiếu ánh sáng mặt trời

Dưới ánh sáng mặt trời, đặc biệt tia cực tím làm cho tiền vitamin D có sẵn ở da chuyển sang vitamin D dưới dạng hoạt động. Các nguyên nhân gây thiếu ánh sáng mặt trời mà bạn có thể điều chỉnh được:

• Nhà ở chật chội.

• Tập quán kiêng khem quá mức.

• Mặc nhiều quần áo với trẻ em.

• Môi trường và thời tiết: Mùa đông cường độ ánh sáng mặt trời giảm. Vùng núi cao nhiều sương mù, vùng công nghiệp nhiều bụi.

• Chùm quá kín khi đi ra ngoài trời nắng sợ đen da, cháy da.

Chế độ ăn

• Thiếu sữa mẹ, nuôi con bằng sữa bò. Tuy sữa bò lượng Canxi cao hơn nhưng tỷ lệ Ca/P không cân đối nên khó hấp thu Canxi.

• Trẻ ăn bột quá nhiều: Trong bột có nhiều acid phytic sẽ cản trở sự hấp thụ Canxi.

• Chế độ ăn thiếu dầu mỡ nên không hấp thu được vitamin D. Vitamin D là một loại vitamin tan trong nước cùng vitamin A, E, K.

• Bất dung nạp lactose nên không dùng được sữa và tiêu hoá sữa kém.

• Không dùng sản phẩm sữa hay không uống sữa.

• Người ăn kiêng.

• Trẻ nhỏ bú mẹ hoàn toàn dễ bị còi xương. Nhất là về mùa đông hay con của các bà mẹ bị thiếu vitamin D trong thời kỳ mang thai. 

• Những rối loạn làm giảm tiêu hoá và hấp thu chất béo cũng làm giảm hấp thu vitamin D. Một số trường hợp trẻ bị bệnh lý về gan. Gan bị bệnh không có khả năng chuyển vitamin D thành dạng hoạt động được nên cũng dẫn đến còi xương.

Còi xương đái tháo phosphate

Nguyên nhân là do thận không giữ được muối Phospho dẫn đến nồng đô Phospho máu thấp. Trẻ có đau xương, xương mềm và dễ biến dạng. Bệnh gây ra bởi gen trội liên kết nhiễm sắc thể X dẫn đến giảm khả năng điều hoà việc bài tiết Phospho qua nước tiểu. Bệnh nhân vẫn có khả năng hấp thu Canxi và Phospho nhưng Phospho bị mất đi qua nước tiểu, bệnh gây ra không phải do thiếu vitamin D. Bệnh thường xuất hiện trước 1 tuổi. Điều trị bằng việc cung cấp vitamin D hoạt tính (Calcitriol) và Phospho.

Còi xương thận

Tương tự như còi xương đái tháo phosphate, còi xương thận gây ra bởi rối loạn chức năng thận. Do chức năng thận bị rối loạn, giảm khả năng điều hoà số lượng điện giải mất qua nước tiểu. Do vậy, ở bệnh nhân này mất cả Canxi và Phospho qua nước tiểu nên bệnh nhân có triệu chứng của còi xương dinh dưỡng nặng. Điều trị nguyên nhân gây bệnh lý thận và cung cấp Canxi, Phospho và vitamin D.

Các yếu tố nguy cơ

• Tuổi: Trẻ từ 6 tháng đến 24 tháng có nguy cơ mắc bệnh cao nhất. Vì đây là giai đoạn tốc độ xương phát triển nhanh.

• Trẻ đẻ non, thấp cân: do tích luỹ trong thời kỳ bào thai thấp, tốc độ phát triển nhanh.

• Bệnh tật: Bệnh nhiễm khuẩn, rối loạn tiêu hoá kéo dài, viêm gan, tắc mật vv…

• Mẹ thiếu vitamin D trong thời kỳ có thai và cho con bú

• Màu da: người da màu dễ mắc còi xương do tình trạng sắc tố của da cũng ảnh hưởng đến sự bức xạ của tia cực tím.

Bạn có thể tìm hiểu kỹ hơn bệnh còi xương nói chung ở trẻ em TẠI ĐÂY!

Bài viết chỉ mang tính chất tham khảo! Bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ của mình trước khi thực hiện bất kỳ một hành động nào cho bạn và cho bé.

Chúc bạn và bé có cuộc sống an lành!

Bác Sĩ Hướng