VIÊM LOÉT DẠ DÀY – TÁ TRÀNG Ở TRẺ EM

Mục lục

Việc phát hiện và chăm sóc viêm loét dạ dày tá tràng ở trẻ em là cực kỳ quan trọng. Vì tình trạng này tuy ít gặp hơn người lớn nhưng có thể dẫn tới biến chứng nghiêm trọng nếu bị bỏ sót. Bài viết này sẽ đề cập đến nguyên nhân viêm loét dạ dày tá tràng, triệu chứng viêm loét dạ dày tá tràng cần lưu ý, hướng điều trị viêm loét dạ dày tá tràng phù hợp và chế độ dinh dưỡng cho trẻ bị viêm loét dạ dày tá tràng để giúp phụ huynh hiểu rõ hơn và hỗ trợ bé tốt hơn.

Trẻ em ít gặp bệnh lý dạ dày – tá tràng hơn người lớn, vì dạ dày trẻ chưa qua nhiều thử thách với các yếu tố gây bệnh nội-ngoại sinh như ở người lớn. Tuy có thể gặp viêm dạ dày cấp, mạn tính, viêm tá tràng cấp tính như ở người lớn, nhưng ở trẻ em, chủ yếu gặp viêm dạ dày – tá tràng mạn tính và loét dạ dày – tá tràng do nhiễm Helicobacter pylori (H. pylori). Viêm loét dạ dày – tá tràng (peptic ulcer) là hệ quả cuối cùng của quá trình viêm do mất cân bằng giữa các yếu tố tấn công và các yếu tố bảo vệ niêm mạc dạ dày và tá tràng.

MỞ ĐẦU

Bệnh sinh viêm – loét dạ dày – tá tràng phức tạp. Do nhiều yếu tố tham gia dẫn đến tăng tiết dịch vị vượt quá khả năng chống đỡ của niêm mạc dạ dày – tá tràng. Các tổn thương dạ dày – tá tràng có thể thấy được qua nội soi. Viêm dạ dày mạn thường thể hiện dưới dạng tăng sinh tổ chức hạt gây viêm dạng hạt vùng hang và thân vị. Khi tổn thương ăn sâu qua lớp cơ niêm sẽ dẫn đến loét.

Tần suất loét dạ dày – tá tràng ở trẻ em khoảng 1 – 1,5% thấp hơn nhiều so với khoảng 5% ở người lớn. Viêm loét dạ dày – tá tràng ở trẻ em được phân thành tiên phát và thứ phát. Tiên phát chủ yếu là mạn tính và khu trú ở tá tràng. Nguyên nhân chủ yếu là do nhiễm H. pylori (80%) hoặc không rõ nguyên nhân (20%). Thứ phát chủ yếu là cấp tính và thường ở dạ dày, đa số do các stress cấp tính. Như nhiễm khuẩn nặng, sốc nhiễm khuẩn, bệnh lý nội sọ cấp tính hoặc trong bỏng nặng.

Ngoài ra, viêm loét dạ dày – tá tràng thứ phát còn do các thuốc kháng viêm không steroid (NSAID). Và một số tình trạng đa tiết dịch vị như hội chứng Zollinger – Ellison, hội chứng ruột ngắn, bệnh tăng tế bào mast hệ thống.

Khi cha mẹ nhận thấy con mình thường xuyên kêu đau bụng hoặc nôn ói. Bạn nên nghĩ tới khả năng viêm loét dạ dày tá tràng ở trẻ em. Một trong những nguyên nhân viêm loét dạ dày tá tràng thường gặp là nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori. Cùng với chế độ ăn uống không lành mạnh và stress ở trẻ.

BỆNH SINH

Hàng rào hoá học

Viêm loét dạ dày – tá tràng là hậu quả cuối cùng của nhiều tình trạng bệnh lý. Gây mất cân bằng giữa hệ thống bảo vệ niêm mạc suy yếu không chống lại được với sự tấn công mạnh lên của dịch vị được bài tiết tăng lên. Quá trình bài tiết dịch vị ở trẻ em gần giống người lớn (pH dạ dày khoảng 1 – 2) khi trẻ lên 3 – 4 tuổi.

Ở trẻ có tăng tiết dịch vị, thường có tăng số lượng tế bào thành. Tăng khả năng bài tiết của tế bào G vùng hang vị. Và cường thần kinh phế vị. Cả 3 yếu tố làm tăng tiết dịch vị và duy trì pH dạ dày thấp, nhất là về đêm. Các chất hóa học tham gia vào quá trình tăng tiết dịch vị gồm: acetylcholin do dây X tiết ra, histamin do tế bào ưa màu tiết ra và gastrin do tế bào G vùng hang vị tiết ra. Chất đối kháng lại quá trình tăng tiết dịch vị nên có tác dụng bảo vệ niêm mạc dạ dày – tá tràng bằng cách tăng tiết chất nhày là chất prostaglandin.

Hàng rào cơ học

Niêm mạc dạ dày – tá tràng được bảo vệ nhờ được phủ một lớp dịch nhày. Chất này làm thành hàng rào ngăn cản sự lan tỏa của các ion hydrogen và các chất hóa học khác. Lớp nhày đó được sinh ra nhờ sự kích thích của prostaglandin E2. Ngay phía dưới lớp nhày là hàng rào bảo vệ thứ hai. Nó được tạo nên bởi lớp biểu mô dày đặc của dạ dày tá tràng.

Ngoài ra, lớp biểu mô này còn tiết ra chemokin khi bị vi khuẩn xâm nhập. Tiết ra bicarbonat dưới tác dụng kích thích của các prostaglandin để trung hòa dịch vị. Mặt khác, khi niêm mạc dạ dày bị tổn thương. Lập tức, các tế bào biểu mô tăng sinh mạnh mẽ và di chuyển nhanh chóng đến lấp đầy vùng tổn thương. Nhờ tác dụng của một yếu tố tăng trưởng biểu mô biến đổi thành yếu tố tăng trưởng alpha. Yếu tố tăng trưởng giống insulin và gastrin cùng với một chất khác có tên là bombesin để che phủ lớp biểu mô bị tổn thương.

Việc theo dõi triệu chứng viêm loét dạ dày tá tràng sẽ giúp phát hiện sớm bệnh. Trẻ có thể bị đau vùng thượng vị hoặc quanh rốn, đầy hơi, ợ chua, biếng ăn hoặc thậm chí ói ra máu. Việc hiểu rõ các dấu hiệu sẽ giúp việc điều trị viêm loét dạ dày tá tràng diễn ra hiệu quả hơn.

TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG

Triệu chứng cơn đau điển hình

Biểu hiện lâm sàng viêm loét dạ dày – tá tràng thay đổi nhiều theo lứa tuổi và theo nguyên nhân gây bệnh. Xuất huyết tiêu hóa (nôn máu, ỉa phân đen) gặp ở khoảng 50% bệnh nhi. Trẻ lớn và vị thành niên thường gặp đau thượng vị giống như người lớn. Ngược lại, trẻ nhỏ thường biểu hiện bằng ăn kém, chán ăn, nôn, khóc cơn, nôn máu, phân đen.

Thủng dạ dày có thể là biểu hiện khởi đầu ở trẻ sơ sinh. Dấu hiệu đau thượng vị giảm sau ăn ít gặp ở trẻ em. Trẻ nhỏ viêm loét dạ dày tá tràng thường kêu đau mơ hồ, chủ yếu là đau quanh rốn. Tuy nhiên, đa số trẻ em kêu đau quanh rốn hay đau thượng vị. Không có bệnh viêm loét thực thể, mà chủ yếu là do đau bụng chức năng như hội chứng ruột kích thích hoặc rối loạn tiêu hóa chức năng. Trẻ em bị viêm loét dạ dày – tá tràng ít khi bị cơn đau cấp tính do thủng hoặc do loét ăn sâu ra phía sau gây viêm tụy như ở người lớn.

Đôi khi trẻ có đi ngoài ra máu tươi do chảy máu nặng và do thời gian vận chuyển của ruột ở trẻ em ngắn. Đôi khi nôn là do tắc hay hẹp môn vị do viêm loét hay phù nề. Tính chất đau chủ yếu là đau nặng nề, âm ỉ. Không đau nóng rát hay đau nhói như ở người lớn. Cơn đau thường kéo dài từ vài phút đến vài giờ. Mỗi đợt đau có thể kéo dài từ vài tuần đến hàng tháng với cường độ thay đổi. Trẻ lớn có thể hay có đau về đêm như người lớn.

Triệu chứng ngoài cơn đau

Khoảng 1/3 bệnh nhi có tiền sử cơn đau điển hình, giảm đi sau khi ăn.

Đôi khi trẻ đến viện trong tình trạng thiếu máu cấp tính, nhợt nhạt, sốc mất máu. Hoặc ngược lại, đau dữ dội do thủng gây viêm phúc mạc hoặc thủng ra sau gây viêm tụy cấp. Tuy nhiên, ở trẻ em bệnh cảnh thường rất ít khi điển hình. Có đến 40 – 50% bệnh nhi không có biểu hiện lâm sàng nào, chỉ đến khám vì thiếu máu nặng và mệt mỏi. Trong số 50% có triệu chứng, đa số là đau bụng quanh rốn nhẹ. Trẻ vào viện chủ yếu vì xuất huyết tiêu hóa đột ngột.

Khi trẻ được chẩn đoán mắc viêm loét dạ dày tá tràng, phụ huynh cần lưu ý tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ và duy trì chế độ ăn hợp lý. Ngoài ra, việc phát hiện sớm nhiễm H. pylori và điều trị triệt để giúp ngăn ngừa tái phát, giảm nguy cơ loét tiến triển.

CHẨN ĐOÁN

Chẩn đoán xác định viêm loét dạ dày – tá tràng dựa vào các phương pháp sau:

Lâm sàng: dựa vào triệu chứng đau bụng, nôn, ăn uống kém, nôn máu hoặc đi ngoài phân đen.

Cận lâm sàng: nội soi dạ dày – tá tràng có giá trị chẩn đoán cao nhất. Giúp quan sát trực tiếp tổn thương, xác định vị trí loét, mức độ và lấy mẫu sinh thiết để tìm H. pylori.

Xét nghiệm H. pylori: có thể thực hiện qua test urease nhanh, test hơi thở ure hoặc xét nghiệm phân.

X-quang có cản quang: giúp phát hiện hẹp môn vị, ổ loét lớn, hoặc biến chứng thủng.

Chẩn đoán phân biệt với các nguyên nhân khác gây đau bụng mạn tính như viêm ruột, rối loạn tiêu hóa chức năng, ký sinh trùng đường ruột, hoặc bệnh lý gan mật.

ĐIỀU TRỊ

Nguyên tắc điều trị viêm loét dạ dày – tá tràng ở trẻ em bao gồm:

Loại trừ yếu tố gây bệnh.

Điều chỉnh chế độ ăn.

Dùng thuốc và theo dõi lâu dài.

Điều trị nguyên nhân: diệt trừ H. pylori nếu có, ngừng sử dụng NSAID. Kiểm soát stress hoặc bệnh lý toàn thân kèm theo.

Điều trị thuốc: sử dụng thuốc ức chế bơm proton (PPI), thuốc kháng H2. Thuốc bao phủ niêm mạc và thuốc kháng sinh trong phác đồ diệt H. pylori.

Dinh dưỡng: trẻ cần được ăn uống điều độ, chia nhỏ bữa. Tránh thực phẩm kích thích dạ dày như đồ cay, nước ngọt có gas, cà phê, chocolate, thức ăn chiên rán.

Theo dõi và tái khám: nội soi kiểm tra sau điều trị để đánh giá liền sẹo và kết quả diệt H. pylori.

Nếu không điều trị đúng cách, viêm loét dạ dày tá tràng ở trẻ em có thể dẫn đến biến chứng nguy hiểm như xuất huyết tiêu hóa, thủng dạ dày hoặc hẹp môn vị.

Bạn có thể tham khảo liều dùng thuốc Tại đây.

CHẾ ĐỘ DINH DƯỠNG CHO TRẺ VIÊM LOÉT DẠ DÀY – TÁ TRÀNG

Trẻ bị viêm loét dạ dày – tá tràng cần chế độ dinh dưỡng hợp lý để hỗ trợ phục hồi niêm mạc và giảm tiết acid.

Cha mẹ nên:

Cho trẻ ăn thức ăn mềm, dễ tiêu hóa, tránh thức ăn thô cứng.

Hạn chế gia vị cay nóng, chua, đồ chiên xào, thực phẩm nhiều dầu mỡ.

Chia nhỏ bữa ăn thành nhiều lần trong ngày, giúp dạ dày không bị quá tải.

Bổ sung thực phẩm chứa protein dễ hấp thu như cá, thịt nạc, trứng, sữa.

Tránh để trẻ ăn quá no hoặc để đói quá lâu.

Dinh dưỡng hợp lý không chỉ giúp cải thiện triệu chứng mà còn hỗ trợ tốt cho quá trình điều trị viêm loét dạ dày tá tràng.

PHÒNG NGỪA

Để phòng bệnh viêm loét dạ dày – tá tràng ở trẻ em, cần chú ý:

Giữ gìn vệ sinh ăn uống, tránh nhiễm H. pylori.

Tránh cho trẻ ăn uống không điều độ, bỏ bữa, ăn khuya.

Hạn chế dùng thuốc NSAID (thuốc chống viêm – giảm đau) khi không cần thiết.

Giúp trẻ duy trì tinh thần thoải mái, tránh căng thẳng, lo lắng kéo dài.

TIÊN LƯỢNG VÀ BIẾN CHỨNG

Nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng, bệnh viêm loét dạ dày – tá tràng ở trẻ em thường có tiên lượng tốt. Tuy nhiên, khi điều trị không đầy đủ hoặc không loại trừ được H. pylori, bệnh dễ tái phát, gây loét mạn tính, sẹo xơ hoặc biến chứng xuất huyết tiêu hóa, thủng dạ dày.

Việc tuân thủ phác đồ diệt trừ H. pylori, kết hợp điều chỉnh lối sống và chế độ dinh dưỡng hợp lý là yếu tố quyết định kết quả điều trị lâu dài.

KẾT LUẬN

Viêm loét dạ dày – tá tràng ở trẻ em là bệnh lý cần được quan tâm đặc biệt. Việc nhận biết sớm các triệu chứng, xác định đúng nguyên nhân và điều trị kịp thời giúp phòng ngừa biến chứng nguy hiểm, bảo vệ sức khỏe đường tiêu hóa cho trẻ.

Để hiểu rõ hơn về viêm loét dạ dày tá tràng ở trẻ em, cha mẹ có thể tham khảo thêm các bài viết chuyên sâu trên trang sức khỏe uy tín Y học và Sức khỏe. Ngoài ra, có thể tìm hiểu thêm về Helicobacter pylori – nguyên nhân hàng đầu gây loét dạ dày tá tràng, tại bài viết Wikipedia – Helicobacter pylori.